ภาคสวรรค์ กล่าวถึง สุเทษณ์เทพบุตร ซึ่งในอดีตกาลคือกษัตริย์แห่งแคว้นปัญจาล มัทนาเป็นราชธิดากษัตริย์แคว้นสุราษฎร์ สุเทษณ์ได้ส่งทูตไปสู่ขอนาง แต่ท้าวสุราษฎร์ พระราชบิดาของนางไม่ยอมยกให้ สุเทษณ์จึงยกทัพไปรบทำลายบ้านเมืองย่อยยับจับพระราชบิดาของนางมาเป็นเชลยศึก แล้วจะให้ประหารชีวิตท้าวสุราษฎร์ แต่มัทนาขอไถ่ชีวิตพระราชบิดาไว้ โดยยินยอมเป็นบาทบริจาริกาของสุเทษณ์ พระบิดาของนางจึงรอดจากพระอาญา จากนั้นนางมัทนาก็ปลงพระชนม์ตนเอง แล้วไปบังเกิดเป็นเทพธิดาบนสวรรค์ นามว่า มัทนา ส่วนท้าวสุเทษณ์ก็กระทำพลีกรรมจนสำเร็จ เมื่อสิ้นพระชนม์ก็ไปบังเกิดบนสวรรค์เช่นกัน ด้วยผลกรรมที่เคยได้นางมาเป็นคู่ ทำให้มีโอกาสได้พบกันอีก แต่นางมัทนาก็ยังไม่มีใจรักสุเทษณ์เทพบุตรเช่นเดิม ณ วิมานของสุเทษณ์เทพบุตร ได้มีคนธรรพ์ เทพบุตร เทพธิดาที่เป็นบริวารต่างมาบำเรอ ขับกล่อมถวาย แต่ถึงกระนั้นสุเทษณ์เทพบุตรก็ไม่มีความสุข เพราะพระองค์รักนางมัทนาแต่ไม่อาจสมหวังในรักเพราะทำกรรมไว้ในอดีต พระองค์จึงให้วิทยาธรชื่อมายาวิน ใช้เวทมนตร์คาถาไปสะกดให้นางมัทนามายังวิมานของพระองค์ ฝ่ายนางมัทนาเมื่อถูกเวทมนตร์สะกดมา สุเทษณ์จะตรัสถามอย่างไร นางก็ทวนคำถามเช่นนั้นทุกครั้งไป จนสุเทษณ์เทพบุตรขัดพระทัย รู้สึกเหมือนตรัสกับ หุ่นยนต์จึงให้มายาวินคลายมนตร์ เมื่อนางมัทนารู้สึกตัวก็ตกใจกลัวที่ล่วงล้ำเข้ามาถึงวิมานของ สุเทษณ์เทพบุตร สุเทษณ์เทพบุตรถือโอกาสฝากรัก นางมัทนาแสดงความจริงใจว่านางไม่ได้รัก สุเทษณ์เทพบุตร จึงไม่อาจรับรักได้ เมื่อได้ยินดังนั้น สุเทษณ์เทพบุตรก็รู้สึกกริ๊วนางมัทนาเป็นอย่างมาก จึงสาปให้นางมัทนาจุติจากสวรรค์ไปเป็นดอกกุหลาบในเมืองมนุษย์และให้โอกาสนางเป็นมนุษย์ได้เมื่อถึงคืนวันเพ็ญเพียงหนึ่งวันหนึ่งคืนเท่านั้น เมื่อใดที่นางมีรักเมื่อนั้นจึงจะพ้นคำสาปกลายร่างเป็นมนุษย์ได้ตามปกติ และหากเมื่อใดที่นางมีทุกข์เพราะรักก็ให้นางกล่าวอ้อนวอนพระองค์จะยกโทษทัณฑ์ให้ ดังนั้น จึงอาจกล่าวได้ว่า สาเหตุของปมขัดแย้งในเรื่องคือ สุเทษณ์รักนางมัทนาแต่นางไม่รักตอบ ภาคพื้นดิน พระฤๅษีได้ขุดเอาต้นกุหลาบจากป่าหิมวันต์มาปลูกไว้ใกล้กับอาศรม เมื่อถึงคืน วันเพ็ญนางจะปรากฏโฉมเป็นมนุษย์มาคอยปรนนิบัติรับใช้พระฤๅษี วันหนึ่งท้าวชัยเสนกษัตริย์ แห่งนครทัสดินเสด้งประพาสป่าและมาถึงอาครมพระภาษ เมื่อถึงคืนวันเพ็ญที่นางมัทนากลายร้างเป็นมนุษย์ นางได้พบกับท้าวชัยเสนก็เกิดความรักต่อกัน พระภาษีจึงจัดพิธีอภิเษกให้ ท้าวชัยเล่นได้พานางกลับเมือง ท้าวชัยเสนรักใคร่หลงใหลนางมัทนามากทำให้นางจัณฑีมเหสีหึ่งหวง อิจฉาริษยา จึงทำอุบายให้ท้าวชัยเสนเข้าใจผิดว่านางมัทนาเป็นชู้กับทหารเอกนางมัทนาจึงถูกสั่งประหารชีวิตแต่เพชฌฆาตสงสารจึงปล่อยนางไป นางมัทนากลับไปอาศรมและวิงวอนขอให้สุเทษณ์เทพบุตรช่วย สุเทษณ์เทพบุตรได้ขอความรักนางอีกครั้งหนึ่ง แต่นางปฏิเสธ สุเทษณ์เทพบุตรจึงสาปนางให้เป็นดอกกุหลาบไปตลอดชีวิต